آزمایش کراتینین خون و تفسیر آن

کراتینین چیست؟ کراتینین (Creatinine) فرآورده جانبی ترکیب شیمیایی به ‌نام کراتین (creatine) است که به عضلات در جذب انرژی مورد نیاز کمک می‌کند. کراتینین به‌عنوان فرآورده زائد توسط کلیه‌ها از جریان خون فیلتر شده و از طریق ادرار از بدن دفع می‌شود.

آزمایش کراتینین خون، میزان این ماده شیمیایی در خون یا ادرار را اندازه‌گیری می‌کند و سطح آن نشان‌دهنده‌ کارکرد کلیه‌ها در بدن است. کراتینین را می‌توان به تنهایی یا در مجموعه‌ای از آزمایش‌ها همراه با ترکیبات دیگری که در خون یا ادرار وجود دارند، اندازه گرفت.

وقتی میزان کراتینین در جواب آزمایش کراتینین خون در ادرار پایین تخمین زده می‌شود، یعنی میزان آن در خون زیاد است. آزمایش کراتینین خون یکی از

آزمایش‌های چکاپ کامل بدن

چرا باید میزان کراتینین خون را بررسی نمود؟

میزان نرمال کراتینین خون به جنسیت، سن، توده عضلانی و سایر فاکتورهای سلامتی بستگی دارد. میزان کراتینین در افراد میانسال و جوانانی که ورزش می‌کنند، در مقایسه با سایرین بیشتر است. در افراد مسن شاهد سطح کراتینین پایین‌تری به‌ نسبت سطح نرمال هستیم. چراکه افراد مسن دچار تحلیل عضلانی می‌شوند. در مقابل، ورزشکاران بدن‌ساز به ‌نسبت افراد عادی به‌خاطر داشتن عضلات بیشتر، عمدتا سطح کراتینین بالاتری هم دارند.

در افرادی‌که از بیماری‌های مزمن، کمبود وزن شدید یا سوتغذیه رنج می‌برند، به‌دلیل تحلیل ماهیچه‌ها شاهد سطح کراتینین پایین‌تری نسبت به همسالان‌شان هستیم. به‌طور کلی میزان نرمال کراتینین وابسته به کارکرد کلیه‌ها است. اگر کلیه دچار مشکل یا آسیب شود، قادر به دفع کراتینین نخواهد بود. در نتیجه سطح کراتینین بالا می‌رود. سطح کراتینین بالا هم که در آزمایش کراتینین خون مشخص می‌شود، نشان از نارسایی کلیوی است.

سطح نرمال آزمایش کراتینین خون

میزان کراتینین خون نرمال در زنان بین ۰.۵ تا ۱.۱ میلی‌گرم/دسی‌لیتر است. درحالی‌که در مردان این میزان به حدود ۰.۶ تا ۱.۲ میلی‌گرم/دسی‌لیتر می‌رسد. سطح نرمال در افرادی که با یک کلیه زندگی می‌کنند برابر است با ۱.۸یا ۱.۹.

چرا کراتینین بالا می‌رود؟

هر عارضه‌ای که در کارکرد کلیه‌ها اختلال ایجاد کند، موجب بالا رفتن سطح کراتینین خون می‌شود. بنابراین، شناسایی به‌موقع فاکتور یا فاکتورهایی که باعث اختلال کلیوی شده‌اند، کمک می‌کند زودتر به راه درمان برسیم.

در آزمایش کراتینین خون بررسی می‌شود که آیا سطح کراتینین بالا به‌دلیل نارسایی کلیه است یا عامل دیگری موجب مختل شدن عملکرد کلیه‌ها شده است. دو عامل اصلی اختلال کلیوی و به‌تبع آن بالا بردن سطح کراتینین، دیابت و فشار خون هستند.

وقتی کلیه به‌دلیل آسیب و بیماری کم‌کار می‌شود، دیگر نمی‌تواند اوره و کراتینین را از بدن دفع کند. نتیجه‌ این معضل بالا رفتن سطح کراتینین و اوره در خون خواهد بود.

عوامل مؤثر در افزایش کراتینین

سایر مواردی که منجر به بالا رفتن کراتینین خون می‌شوند، عبارت‌اند از:

• اختلالات ادراری مثل ادرار خونی: این مشکل در بلندمدت باعث دفع پروتئین از طریق ادرار شده و کراتینین خون را افزایش می‌دهد.
• عدم مصرف آب کافی یا کمبود آب بدن به‌دلیل تعرق، تب شدید یا پرادراری، غلظت خون را بالا برده و در نتیجه جریان خون در کلیه‌ها کاهش می‌یابد. نهایتا عملکرد کلیه کمتر می‌شود و به‌تبع آن سطح کراتینین بالا می‌رود.
• فقدان استراحت کافی بدن
• مسمومیت کلیوی ناشی از مصرف برخی داروها به کلیه آسیب رسانده و عملکردشان را مختل می‌کند. کاهش عملکرد کلیه هم با بالا رفتن سطح کراتینین خون برابر است.
• میزان کراتینین به‌خاطر عفونت‌های روده‌ای، مجاری ادراری، ذات‌الریه و سرماخوردگی در بیمارانی که از نارسایی کلیوی رنج می‌برند، به سرعت افزایش پیدا می‌کند.
• فشار خون بالا در صورتی‌که کنترل نشود
• سطح کراتینین خون می‌تواند با افزایش مصرف نمک هم بالا برود. چراکه زیاده‌روی در مصرف نمک، فشار خون را بالا می‌برد و فشار خون بالا هم منجر به بیشتر شدن سطح کراتینین می‌شود. اگر فرد سابقه فشار خون، التهاب و ورم کلیه نداشته باشد، صرفا با کاهش مصرف نمک می‌تواند به پایین آمدن کراتینین کمک کند.  
• مصرف انواع گوشت قرمز و سفید، تخم‌ مرغ و مصرف بیش از اندازه خوراکی‌های حاوی پروتئین در رژیم غذایی باعث می‌شود فراورده‌های زائد حاوی نیتروژن در بدن بیشتر تولید شوند. در نتیجه فشار بیشتری روی کلیه‌ها می‌آید و سطح کراتینین خون بالا می‌رود.
• زیاده‌روی در مصرف لبنیات و حبوبات، مواد غذایی حاوی پتاسیم (مثل تخم کدو، کنجد، موز) و افراط در مصرف مایعات حاوی کافئین
• دیابت
• مصرف داروهای حاوی کراتین مثل جنتامایسین، ونکومایسین و سفوکسیتین و افراط در مصرف مسکن‌ها و مصرف داروهایی مثل سایمتدین.

نشانه‌ها و علل پایین بودن کراتینین خون

نشانه‌های پایین بودن کراتینین خون به شرایط زمینه‌ای فرد بستگی دارد. گاهی سطح کراتینین فرد از حالت طبیعی کمتر می‌شود. معمولا در زنان باردار به‌خصوص سه ماهه دوم و سوم، به‌خاطر پرکاری و بزرگ‌شدن کلیه‌ها، کراتینین بیشتری از بدن دفع می‌شود و این یعنی سطح کراتینین خون پایین می‌آید. عوامل زیر می‌توانند موجب پایین آمدن سطح کراتینین شوند:

• بیماری عضلانی مثل تحلیل عضلانی (دیستروفی عضلانی): نشانه‌های تحلیل عضلانی عبارتند از ضعف عضلات، کشیدگی و درد در عضلات و کاهش تحرک.
• بیماری کبد: کم‌کاری کبد موجب مختل شدن تولید کراتینین و در نتیجه پایین آوردن کراتینین خون می‌شود. نشانه‌های آن عبارتند از: زردی، درد شکمی و تورم، مدفوع بی‌رنگ، خونی یا تیره‌رنگ.
• کمبود آب شدید: بارداری، جذب آب زیاد و برخی داروها باعث این مشکل می‌شوند.

از آنجایی‌که تجزیه بافت عضلانی باعث تولید کراتینین می‌شود، معمولا افرادی که حجم عضلانی کمی دارند، با پایین بودن سطح کراتینین خون مواجه می‌شوند. البته کاهش حجم عضلانی همیشه هم به‌منزله وجود بیماری یا مشکل جدی نیست. مثلا با بالا رفتن سن، حجم عضلانی افراد کمتر می‌شود. یا سوتغذیه، مصرف کم گوشت و پروتئین در رژیم غذایی هم می‌تواند باعث تحلیل جرم عضلانی شود.

سطح کراتینین بالا در مقایسه با سطح کراتینین پایین

علل ایجاد کراتینین بالا و پایین با هم فرق می‌کنند. سطح کراتینین نقش مهمی در ارزیابی عملکرد کلیه‌ها ایفا می‌کند. زمانی‌که سطح کراتینین در بدن بالا می‌رود، پزشک انجام آزمایش کلیوی و انجام آزمایش کراتینین خون را تجویز می‌کند. علل احتمالی سطح کراتینین بالا عبارتند از:

• آسیب یا نارسایی کلیوی
• عفونت کلیه
• کاهش جریان خون در کلیه‌ها
• دی‌هیدراته شدن.

نشانه‌ها و علائم سطح کراتینین بالا به شرح زیرند:

• حالت تهوع و استفراغ
• عفونت کلیوی
• خستگی مفرط
• تغییر در ادرار
• فشار خون بالا
• درد قفسه سینه
• کرمپ و گرفتگی عضلانی
• سرگیجه
• خشکی پوست
• نفس تنگی.

آزمایش کراتینین خون چیست؟

آزمایش کراتینین خون بخشی از

آزمایش عملکرد کلیه

بنابراین میزان و سطح آن‌ها نشانه عملکرد کلیه‌ها است. یعنی اگر میزان کراتینین بالا باشد، نشانه آسیب کلیوی و درست کار‌ نکردن کلیه‌ها است.

معمولا همراه با آزمایش کراتینین، تست‌های آزمایشگاهی دیگری مثل پنل متابولیک جامع (CMP)، تست نیتروژن اوره خون (BUN)، متابولیک پایه (BMP) هم تجویز می‌شوند تا مشکلات عملکرد کلیه‌های فرد بررسی گردد.

پزشک با انجام چند آزمایش می‌تواند سطح کراتینین خون را بررسی کند. یکی از این آزمایشات، تست کراتینین است که میزان این ماده در جریان خون بیمار را محاسبه می‌کند.

البته گاهی آزمایش کراتینین ادرار هم برای تشخیص میزان کراتینین در ادرار تجویز می‌شود. هدف از انجام این آزمایش بررسی سلامت کلیه، تشخیص وجود بیماری کلیوی و پایش روند درمان بیماری کلیوی است.

به‌عبارتی، با انجام آزمایش کراتینین مشخص می‌شود که کلیه‌ها سالم هستند یا از کار افتاده‌اند. کلیه سالم، کراتینین را از طریق ادرار از بدن دفع می‌کند. بنابراین بالا بودن میزان کراتینین می‌تواند نشانه درست کار نکردن کلیه‌ها باشد.

چه زمانی باید آزمایش کراتینین خون داد؟

افرادی‌که از نارسایی کلیوی رنج می‌برند، در دوره درمان هستند و می‌خواهند پاسخ بدن به روند درمانی را بررسی کنند، یا برای چکاپ کلی می‌توانند آزمایش کراتینین خون را انجام دهند. بسته به شرایط زمینه‌ای و میزان ریسک آسیب کلیوی در فرد، فاصله و دفعات آزمایش تعیین می‌شود:

• بیماران دیابتی نوع ۱ یا ۲ باید حداقل سالی یک‌بار آزمایش کراتینین را تکرار کنند.
• بیماران کلیوی باید در فواصل منظم، آزمایش کراتینین خون و ادرار را انجام بدهند.
• افراد مبتلا به بیماری‌های زمینه‌ای مثل دیابت، فشا رخون بالا یا مصرف داروهای اثرگذار روی کلیه باید آزمایش کراتینین ادرار و خون داشته باشند.

آزمایش کراتینین خون و ادرار شرایط و آمادگی خاصی نیاز ندارند، لزومی هم به ناشتا بودن نیست. گاهی پزشک از بیمار می‌خواهد ۲۴ ساعت پیش از آزمایش گوشت مصرف نکند.

چراکه مصرف گوشت، میزان کراتینین را به‌صورت موقت بالا می‌برد. در طی انجام تست نمونه‌گیری خون، ادرار و همودیالیز از فرد مورد نظر انجام می‌شود. اگر پزشک آزمایش کراتینین ادرار ۲۴ ساعته تجویز کرده باشد، فرد باید نمونه ادرار را ۲۴ ساعت پس از جمع‌آوری به آزمایشگاه تحویل دهد.

سطح کراتینین با استفاده از روش آنزیماتیک و Kinetic Jaffe اندازه‌گیری می‌شود. از آنجایی‌که ممکن است مصرف برخی داروها باعث بالا رفتن سطح کراتینین خون شده اما تاثیری روی اختلال و نارسایی کلیوی نداشته باشد، بهتر است حتما پزشک را در جریان داروهای مصرفی‌ قرار دهید.

 از جمله داروهایی که ممکن است در نتایج آزمایش اختلال ایجاد کنند، عبارت‌اند از:

• داروهای شیمی درمانی
• آنتی بیوتیک‌های سفالوسپورین، مانند سفالکسین (کفلکس) و سفوروکسیم (سفتین)
• داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند آسپرین (Bayer) یا ایبوپروفن
• سایمتیدین.

تفسیر آزمایش کراتینین خون

میزان کراتینین برحسب میلی‌گرم به دسی‌لیتر محاسبه می‌شود. همان‌طور که در ابتدای مقاله اشاره کردیم، سطح کراتینین خون در افرادی‌که سطح عضلانی بیشتری دارند، بالاتر است. سن و جنسیت هم روی نتایج آزمایش تاثیر می‌گذارند. به‌طور معمول، سطح نرمال کراتنین خون در مردان بین ۱۸ تا ۶۰ سال باید بین ۰.۹تا ۱.۳ میلی‌گرم در دسی‌لیتر و در زنان بین ۰.۶ تا ۱.۱ میلی‌گرم/دسی‌لیتر باشد.

همان‌گونه که پیش‌تر اشاره شد، میزان کراتینین بالا در خون نشانه اختلال در عملکرد کلیه است. کم‌آبی بدن، مصرف زیاد گوشت، مکمل‌های خوراکی حاوی کراتین، یا مصرف برخی داروهای خاص باعث می‌شوند که میزان کراتینین خون به‌صورت موقت بالا برود.

مسدود شدن دستگاه ادراری، آسیب یا عفونت کلیوی، کاهش جریان خون ورودی به کلیه‌ها از دیگر دلایل بالا بودن سطح کراتینین سرم خون هستند. اگر این افزایش بیشتر از سطح نرمال باشد، متخصص آزمایش خون یا ادرار را برای فرد تجویز می‌کند.

در صورتی‌که سطح کراتینین بالا به‌خاطر آسیب مزمن یا حاد کلیوی باشد، حتما باید مشکل کلیوی حل شود تا سطح کراتینین به حالت نرمال برگردد. اگر علت این افزایش، رژیم غذایی پرپروتئین، مکمل‌های خوراکی کراتین‌دار یا کم آبی باشد، احتمالا در صورت تغییر هرکدام از این موارد شاهد کاهش سطح کراتینین خواهیم بود.

توجه داشته باشید که تفسیر نتایج آزمایش برعهده پزشک متخصص است. چراکه دامنه‌های نرمال و غیرنرمال ‌بودن در آزمایشگاه‌ها با هم فرق می‌کنند، چون روش‌های اندازه‌گیری‌شان متفاوت است.

روش‌های پیشگیری و پایین آوردن کراتینین خون

بهتر است درباره روش‌های پیشگیری و درمان سطح کراتینین بالا با پزشک خود مشورت کنید. البته روش‌ها و راهکارهای طبیعی هم وجود دارند که می‌توانید با رعایت آن‌ها میزان کراتینین بالا را پایین بیاورید.

۱. از انجام حرکات ورزشی شدید پرهیز کنید.

وقتی ورزش شدید انجام می‌دهید، از عضلات‌تان زیاد کار می‌کشید، سطح کراتینین بالا می‌رود و بدن در واکنش به این افزایش دچار ضعف عضلانی می‌شود. بهتر است ورزش‌های سبک، پیاده‌روی آرام و یوگا را امتحان کنید.

۲. مصرف مکمل‌های حاوی کراتین ممنوع

کبد به‌صورت طبیعی کراتین تولید می‌کند و آن را برای تولید انرژی به عضلات می‌فرستد. کراتینی که برای تولید انرژی مصرف نشود، به کراتینین تبدیل می‌شود. مصرف مکمل‌های حاوی کراتین هم باعث شده که میزان کراتینین تولیدشده دو برابر شود. اگر میزان کراتینین بالا است، باید مصرف این مکمل‌ها را قطع کنید.

۳. مصرف پروتئین را کاهش دهید

رژیم غذایی پرپروتئین باعث بالا رفتن سطح کراتینین خون می‌شود. در چنین مواردی با مشورت پزشک می‌توانید لبنیات و پروتئین‌ها را کنترل‌شده مصرف کنید. در صورت لزوم به‌ جای مصرف گوشت، رژیم گیاه‌خواری را دنبال کنید.

۴. مصرف فیبر در رژیم غذایی را بیشتر کنید.

نتایج برخی از مطالعات نشان می‌دهد مصرف فیبر می‌تواند به‌عنوان درمان فوری کراتینین بالا در بیماران کلیوی استفاده شود. سبزیجات، غلات کامل و حبوبات از جمله غذاهای حاوی فیبر هستند. به‌علاوه اینکه انتخاب رژیم غذایی حاوی فیبر می‌تواند از بالا رفتن سطح کراتینین خون هم پیشگیری کند.

۵. مصرف میوه‌های حاوی پتاسیم ممنوع

بیمارانی که دچار نارسایی کلیوی هستند، بهتر است میوه‌های کم‌پتاسیم مصرف کنند. از جکله میوه‌های مفید برای کراتینین بالا می‌توان به سیب، هندوانه، لیمو، نارنگی، گریپ‌فروت، توت‌فرنگی، هلو، آناناس، گیلاس، تمشک و ذغال‌اخته اشاره کرد. مصرف میوه‌هایی مثل موز، کیوی، طالبی، زردآلو، گلابی و خربزه به‌خاطر پتاسیم بالایی که دارند، توصیه نمی‌شوند. مصرف سبزیجات هم برای این بیماران مفید است. 

۶. آب کافی بنوشید.

از دست دادن آب بدن نیز سطح کراتینین را بالا می‌برد. بهتر است درباره میزان و زمان مصرف مایعات با پزشک خود مشورت کنید.

۷. مصرف نمک را کاهش دهید.

همه می‌دانیم که مصرف زیاد نمک باعث اختلال در کارکرد کلیه‌ها می‌شود. با کنترل میزان نمک مصرفی می‌توانید از بروز این مشکل پیشگیری کنید.

روش‌های طبیعی پایین آوردن سطح کراتینین

در کنار روش‌های معمول علمی، برخی روش‌های طبیعی و خانگی هم می‌توانند در پیشگیری و درمان نارسایی کلیوی و کاهش سطح کراتینین و پایین آوردن اوره موثر باشند. طب سنتی و داروهای گیاهی یکی از شیوه‌های پایین آوردن اوره خون هستند. به‌خصوص برای افرادی‌که میلی به درمان شیمیایی ندارند و طب سنتی را ترجیح می‌دهند، این روش‌ها کارآمدتر خواهد بود. البته پیش از مصرف هرگونه گیاه دارویی حتما با پزشک خود مشورت کنید تا مشکل تداخل دارویی نداشته باشید. از جمله روش‌های طبیعی جهت پیشگیری یا پایین آوردن سطح کراتینین خون و پایین آوردن اوره با طب سنتی عبارتند از:

• مریم گلی (سالویا)
• سرکه سیب
• خربزه تلخ
• دارچین
• گون
• چای برگ گزنه
• چای بابونه
• چای سبز
• جو
• ریواس
• ریشه قاصدک
• سیر
• زنجبیل
• آب نارگیل.

راهنمای مراجعه به پزشک

هرگونه اختلال در کارکرد کبد منجر به بالا رفتن سطح کراتینین خون می‌شود. عوامل مختلفی از رژیم غذایی گرفته تا داروهایی که فرد مصرف می‌کند و شرایط و بیماری‌های زمینه‌ای در ایجاد کراتینین بالا دخیل هستند. در صورتی‌که بالا یا پایین رفتن سطح کراتینین در آزمایش کراتینین خون معلوم شود، حتما باید با تشخیص علت اصلی و درمان آن، میزان آن به سطح نرمال برگردد. چنانچه هرگونه علائم و نشانه‌ای مبنی بر بالا بودن کراتینین در خود مشاهده نمودید، بلافاصله به پزشک متخصص مراجعه کنید تا پزشک انجام آزمایش کراتینین را تجویز کند. درمان به‌موقع می‌تواند از آسیب‌های کلیوی شدید پیشگیری کرده یا میزان آن‌ها را کاهش دهد. به‌علاوه اینکه تشخیص و اقدام زودهنگام باعث می‌شود احتمال بهبودی کامل بالاتر رود.

آزمایش کراتینین خون یکی از آزمایش‌های چکاپ کامل بدن است و توسط بسیاری از پزشکان با اهداف مختلف درخواست می‌شود. با این وجود این ازمایش سلامت کلیه را بررسی می‌کند و برای تفسیر آن درمان بیماری‌های کلیوی باید به متخصص اورولوژی یا همان متخصص کلیه و مجاری ادراری مراجعه کنید. برای پیدا کردن

بهترین متخصص کلیه

GCORP LLC آینده متعلق به ماست